Nie sposób pisać o pałacu w Drogoszach i samej miejscowości, nie wspomina­jąc o rodzinie Dönhoffów.

Protoplastą rodu był Hermanus Donhoff, który w 1330 roku przybył z Duenhof nad rzeką Ruhrą (Westfalia, Niemcy) na Inflanty do Zakonu Kawalerów Mieczo­wych. Rodzina osiedliła się na południe od Rygi. Herbem rodu był Dzik. Kiedy po 200 latach Zakon Inflancki podpisał w 1561 roku w Wilnie akt podporządkowania się królowi polskiemu rodzina została podzielona na dwie części. Ci Dönhoffowie, któ­rzy mięli majątki na południe od Dźwiny dostali się pod władzę książęco-kurlandzką. Inni, osiadli na północ od Dźwiny, dostali się pod wpływy polskie (stąd spolszczona forma nazwiska – Denhoff, wielu z nich zmieniało również wiarę na katolicyzm, co umożliwiało też awans) i wkrótce w dziejach Rzeczpospolitej mieli odegrać niemałą rolę¹. Dość wspomnieć, że Anna Denhoffówna (córka Kaspra Denhoffa) była babką króla Polski Stanisława Leszczyńskiego. Gerard, wojewoda pomorski i kasztelan gdański, był ulubionym sługą i doradcą Władysława IV. Jego syn Władysław to z ko­lei doradca Jana III Sobieskiego w sprawach morskich. Zginął w bitwie pod Parkana­mi, zatrzymując Turków atakujących orszak króla².

I Magnus Ernst Dönhoff

Z tej polskiej gałęzi Dönhoffów przybył do Prus Książęcych Magnus Ernst Dönhoff, syn Gerarda wojewody dorpackiego i Małgorzaty v. Zweiffeln, brat Kaspra Denhoffa. Po naukach w kraju udał się do Holandii studiować humanistykę i wojskowość, następnie odbył podróż do Francji. Zaangażował się w walki przeciwko Turkom. Później częściej występował w roli dyplomaty niż żoł­nierza. Brał udział w rokowaniach w 1622, 1626, 1628 wreszcie w 1629 roku. Cztery lata później zostaje wysłany przez Władysława w poselstwie do Berlina i Drezna. Ostatni raz jako dyplomata wystąpił w 1637 roku kiedy to przybył do Kró­lewca, by skłonić regentów do ustępstw w sprawie ceł. Misja skończyła się fiaskiem, a Magnus Ernst wycofał się z polityki³.

Ten uczestnik wyprawy chocimskiej i dyplomata pożyczył księciu elektorowi Jerzemu Wilhelmowi von Brandenburg 30 000 polskich florenów na sześć procent. Zastawem od księcia było podkomorstwo Waldau leżące w dolinie rzeki Pregoły⁴. Dnia 16 czerwca 1630 roku Magnus Ernst Dönhoff poślubił dwudziestoczteroletnią wdowę Katarzynę von Dohna, która jako posag wniosła mu majątek Gross Wolfs­dorf⁵. Po ślubie Ernst szybko zaczął zajmować lokalne stanowiska. Najpierw został kasztelanem parnawskim, później wojewodą parnawskim, starostą dorpackim i telszewskim. Z tego małżeństwa przyszło na świat czworo dzieci: Gerard, Ernest, Fryderyk i Anna. Pierwszy z nich był polskim szambelanem dworu i stolnikiem li­tewskim, Anna Katarzyna poślubiła barona Jana Zygmunta Kettlera. Dla historii Dro­gosz ważni są pozostali dwaj bracia.

II Dziedzice

Po śmierci Ernesta Dönhoffa ojca w 1642r. majątkiem aż do swojej śmierci za­rządzała Katarzyna. Później przeszedł on w ręce syna Ernesta wojewody malborskie­go. Całą swoją młodość nowy dziedzic poświęcił na walce ze Szwedami, Kozakami i Moskalami. Cieszył się zaufaniem hetmana Jana Sobieskiego, razem z nim walczył pod Wiedniem, dowodząc brygadą piechoty. Pełnił również funkcję marszał­ka królowej Marii Sobieskiej⁶. Ponieważ Ernest oddał się służbie ojczyźnie, rzadko przybywał w swojej pruskiej posiadłości. Z czasem, wobec braku męskich potom­ków, przekazał on majtek Gross Wolfsdorf swemu bratu Fryderykowi Dönhoffowi, który w 1666 roku nabył też posiadłość Friedrichstein położoną 20 km od Królewca, czym zapewnił rodzinie stałą siedzibę w Prusach Wschodnich na kolejne 300 lat.

Fryderyk, podobnie jak bracia, należał do elit władzy w Rzeczypospolitej, zaj­mował stanowisko generała lejtanta, a z czasem generała majora, był także guberna­torem Kłajpedy (wówczas Memel). Pojęcie „narodowość” było podówczas nieznane. Było zatem rzeczą obojętną, czy się żyło i gospodarowało w Polsce, czy w Pru­sach⁷. On zatem, będąc sługą króla Polskiego, dał jednocześnie początek pruskiej li­nii Dönhoffów, którzy we Friedrichstein pozostali aż do 1945 roku. Ślub z Eleonorą Elżbietą Katarzyną von Schwerin zawarty 21 listopada 1664 roku⁸ zapeł­nił mu sukcesorów majątku. Otto Magnus von Dönhoff odziedziczył dobra we Friedrichstein, z kolei Bogusławowi Fryderykowi von Dönhoff przypadła posiadłość w Gross Wolfsdorf. Ponieważ rezydencja pałacowa wybudowana przez Ludwika von Rauttera spłonęła od uderzenia piorunem, Bogusław Fryderyk osiadł najpierw w Krymławkach.

Z inicjatywy Otto Magnusa Dönhoffa w latach 1709-1714 według projektu Je­ana de Bodta powstał pałac we Friedrichstein. Bogusław Fryderyk wiedziony zapew­ne przykładem starszego brata postanowił wybudować równie imponujący dwór. Naj­pierw zlecił rozbiórkę starej rezydencji, później zaangażował prawdopodobnie Johna von Collas, który na kanwie wzoru Jeana de Bodta zaprojektował barokową posia­dłość w Drogoszach. Prace trwały zaledwie cztery lata. Wraz z nim pojawia się na­zwa Dönhoffstädt na określenie posiadłości, a nazwa Gross Wolsfdorf funkcjonowała jako nazwa wsi⁹.

Następcą Bogusława Fryderyka był jego syn Stanisław Gerard von Dönhoff. Przez małżeństwo z Zofią Fryderyką von Wreech¹⁰ nabył praw do majątków Dąbro­szyn (Tamsel) i Wielki Kamień (Gross Camin). On z kolei przekazał dobra przed­ostatniemu męskiemu potomkowi drogoskiej linii Dönhoffów – Bogusławowi Fryde­rykowi Karolowi Ludwikowi. Małżeństwo z Zofią Dorotą von Schwerin zapewniło mu liczne potomstwo. Niestety, syn Stanisław zginął tragicznie w 1816 roku, mając 21 lat¹¹. Po śmierci Bogusława majątek w Drogoszach w wyniku losowania przypadł Wilhelminie Angelice¹². Warto tu również wspomnieć o rozbieżno­ściach znalezionych w różnych źródłach. Według danych z Archiwum Państwowego w Olsztynie Ludwik Fryderyk miał pięć córek¹³, każda z nich otrzymała inne dobra. Z kolei według Aleksandra Dunckera majątek po Bogusławie Fryderyku Karolu Lu­dwiku został podzielony pomiędzy cztery córki – Amelia Zofia od 1815 roku żona Wilhelma von Schwerina odziedziczyła dobra w Skandawie, Rosalia Urlika von Schwerin-Wolfshagen otrzymała Dąbroszyn, Amelia Konstancja od 1833 von Romberg uzyskała Wielki Kamień, Dönhoffstadt i Gross Wolfsdorf przypadły Wilhelminie Angelice od 1822 roku żonie zmarłego 3 stycznia 1845 roku Georga zu Dohna¹⁴.

Od tego czasu przez pół wieku kobiety żądzą w Dönhoffstadt. Angelika, która sama parała się twórczością malarską i literacką dokonała istotnych zmian w posiadłości, o których będzie mowa w dalszej części pracy. Majątek przekazała w spadku swojej siostrzenicy, córce Amelii Konstancji – Mariannie Stolberg-Werni­gerode. W rękach tego rodu majątek pozostał do 1945 roku, a ostatnim był Albrecht Graf zu Stolberg-Wernigerode. Nowi właściciele dbali o swe włości, po koniec XIX w. ustanowili tu majorat. W 1884 roku hrabia Udo Stolberg-Wernigerode zamówił do kaplicy pałacowej symboliczne nagrobki ostatnich właścicieli Drogosz z rodu Dönhoffów, Stanisława i Angeliki¹⁵.